ترنج (نقش و نگار فرش کوردی )

ترنج (نقش و نگار فرش کوردی )

فرش از آغاز  تا امروز

آنچه از فن قالي‌بافي در دوران مفرغ براي ما مشخص شده است مربوط به كارد و چندين وسيله‌‌ي مخصوص كوبيدن پود در قاليبافي است كه برخي توسط ا . ن . خلوپين ـ I.N.Khlopin ـ، و مابقي توسط باستان‌شناسان ديگر از گورهاي عصر مفرغ در شمال ايران و در زاگرس و يا پيرامون آن كشف شده‌اند.

 دكتر علي حصوري محقق فرش نيز، در سال 1975 ميلادي با دو نوع ابزار مربوط به دوران مفرغ مواجه شد كه در زاگرس و پيرامون نزديك به آن قرار داشتند. اولي پس از يك سيل و پديدار شدن گوري در شمال غربي راهجرد استان اراك به وسيله‌ي چوپاني قشقايي و دومي در نزديكي كامفيروز استان فارس پيدا شد. بررسي‌هاي آزمايشگاهي قدمت آنها را مربوط به دوران مفرغ اعلام كرده است. دكتر حصوري در شرح دليل‌هاي ارتباط اين ابزار به  قالي‌بافي با بررسي شكل ظاهر و نوع طراحي و ساخت آنها به نتيجه‌هاي قابل قبول و در خور تأمل رسيده است و راه را براي درك واقعي فن قالي‌بافي در دوران مفرغ باز كرده است.  

قطعه‌ي اول كه مانند سرنيزه به نظر مي‌آيد داراي دم كوچك سوراخ‌داري در انتها است كه بي‌شك محل نصب دسته‌ي چوبي است، اما ظرافت و نازكي اين وسيله نشان مي‌دهد كه نمي‌توانسته براي ضربه زدن به كار رفته باشد بلكه به يقين در كارهاي معمولي و فقط براي بريدن قطعه‌هايي نازك مانند نخ و پارچه كاربرد داشته است كه اگر غير از اين مي‌بود و اين وسيله به عنوان جنگ افزار به كار مي‌رفت، مي‌بايست نوك آن صدمه ديده يا ساييدگي پيدا مي‌كرد. در حالي كه تنها دو قسمت كنار آن، يعني لبه‌هاي دو تيغه‌ي آن بر اثر استمرار كاربرد و تيز كردن‌هاي پياپي فرو رفته و قوس برداشته است. نشان مي‌دهد كه اين وسيله‌، كاردي دو لبه براي برش خامه بوده است.

قطعه‌ي دومي كه نمي‌تواند ابزار جنگي به حساب آيد، ميله‌ي بلند جوالدوز مانندي با نوك تيز و انتهاي برجسته و دگمه مانند كه طول آن 45 سانتيمتر و قطر ته آن در حدود يك سانتيمتر است، مي‌باشد. در فاصله ده سانتيمتر از ته آن، سوراخي قرار دارد. در صورتي كه اين وسيله نيز ابزار جنگي مي‌بود، مي‌بايست انتهاي آن نيز باريك و امكان دسته دار شدن مي‌داشت. اما انتهاي آن داراي قطر زياد و بدون دسته است. به دليل قطر زياد انتهاي آن، از پارچه نيز رد نمي شود تا سوزن يا جوالدوز باشد. همين كه اين قطعه از انتها به سمت نوك، با شيب كم باريك مي‌شود نشانه‌ي آن است كه نمي‌توانسته در دسته‌اي مثلاً چوبي جا گيرد. چندان آراسته يا زيبا هم نيست كه بتواند وسيله‌ي تزيين باشد. آنچه زينت آن به حساب مي آيد شيارهايي در ته آن است و نشان مي‌دهد كه به همين ترتيب و لخت در دست جاي مي‌گرفته و شيارها مانعي براي لغزيدن در دست است. به نظر مي‌رسد ايـن وسيله مـي‌تـوانسته است دو كاربرد داشته باشد:

نخست اينكه اين ابزار به جاي شانه يا دفتين كه امروزه وسيله‌هايي براي كوبيدن پودهاي فرش هستند به كار رفته باشد. ابزاري كه امروزه در ميان قالي‌بـافان زاگرس‌نشين از جمله مناطق انگورانِ تكاب، گروسِ بیجار، سنندج و اغلب مناطق كردستان براي كوبيدن پودهاي گليم كه تارهاي آن از هم فاصله‌اي دارند بـه كار مي‌روند و آن را به كُردي سنگ seng  يا سوكه  sukaمي‌گويند‌. البته بعدها نوع كاملتري از آن به نام كركيت يا كَل‌كيت پديد آمد كه با همين كاربرد به كار گرفته شد و مانند شانه داراي دندانه‌ است و براي كوبيدن فرش و قالي از آن استفاده مي‌شود.